Βλεφαρίτιδα - Ξηροφθαλμία: οσα πρεπει να γνωριζετε
Υπάρχει μια συσχέτιση ανάμεσα στην βλεφαρίτιδα – ξηροφθαλμία – χαλάζιο. Σε ορισμένους ανθρώπους, η παραγωγή δακρύων δεν επαρκεί ώστε να διατηρείται ο οφθαλμός σε ιδανικές συνθήκες, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η ξηροφθαλμία. Στην ξηροφθαλμία δεν έχουμε μόνο στεγνότητα των ματιών, αλλά και κακής ποιότητας δάκρυα.
Το δάκρυ όταν είναι απλωμένο πάνω στην επιφάνεια του κερατοειδούς αποτελείται από τρεις στοιβάδες (από κάτω προς τα επάνω): την πρωτεϊνούχο, την υδάτινη και τη λιπώδη:
- Πρωτεϊνούχος ή Βλεννώδης στοιβάδα. (Παράγεται στην επιφάνεια του επιπεφυκότα, και μειώνεται σημαντικά στις γυναίκες).
- Υδατώδης στοιβάδα
- Λιπώδης στοιβάδα. (Παράγεται από τους αδένες Meibomius των βλεφάρων).
Ο σκοπός παραγωγής του λαδιού που εκρέει στο χείλος των βλεφάρων, είναι η ανάμιξή του µε το υγρό συστατικό των δακρύων, έτσι ώστε τα δάκρυα να λιπαίνουν την πολύ ευαίσθητη επιφάνεια του µατιού, που έρχεται σε διαρκή τριβή µε τα βλέφαρα κατά το ανοιγοκλείσιμό τους.
Στη βλεφαρίτιδα, η αλλαγή της ποιότητας και της ποσότητας του λαδιού που είναι διαθέσιμο στο χείλος του βλεφάρου, είναι τόσο σημαντική ώστε το δάκρυ που παράγεται από το μηχανισμό του ματιού να είναι ελλιπές σε έλαια, και να μην λιπαίνει σωστά την επιφάνεια του ματιού. Αυτό, προκαλεί την αίσθηση ξένου σώματος στην επιφάνεια του ματιού και επίσης μπορεί να προκαλέσει και σημαντική δακρύρροια. Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, πολλές φορές η συνεχής δακρύρροια σημαίνει ξηροφθαλμία.
Όταν η παραγωγή του λαδιού µέσα από τους αδένες, που λέγονται αδένες meibomian, δεν γίνεται φυσιολογικά αλλά µε πιο παχύρρευστο τρόπο, τότε ο αδένας «φουσκώνει», φλεγμαίνει και δημιουργείται το χαλάζιο.
Τι είναι η βλεφαρίτιδα (Blepharitis);
Η βλεφαρίτιδα είναι μία συνήθης και επίμονη φλεγμονή των βλεφάρων, η οποία οφείλεται επίσης στην κακή λειτουργία των αδένων λαδιού που υπάρχουν μέσα στα βλέφαρα. Η βλεφαρίτιδα, πολύ συχνά σχετίζεται με μία γενικότερη δερματολογική πάθηση, που ονομάζεται ροδόχρους ακμή (acne rosacea).
Πώς λειτουργεί λοιπόν ο μηχανισμός της βλεφαρίτιδας;
Στη βλεφαρίτιδα, το έλαιο που παράγεται μέσα στο βλέφαρο και που εκρέει στο χείλος του βλεφάρου, δεν παράγεται με ομαλό τρόπο, με αποτέλεσμα να γίνεται πρακτικά πιο παχύρρευστο, και σε μοριακό επίπεδο να μην περιέχει λιπαρά με μακρές αλυσίδες αλλά λιπαρά με μικρές αλυσίδες, κοινώς ονομαζόμενα free fatty assets.
Η αλλαγή λοιπόν της φυσιολογίας των ελαίων που παράγονται από τους αδένες των βλεφάρων, προκαλεί τις παρακάτω συνέπειες:
- Κλείσιμο των πόρων των αδένων.
- Συσσώρευση του ελαίου στο χείλος των βλεφάρων και επάνω στις βλεφαρίδες.
- Δημιουργία απομυζημάτων που μοιάζουν με πιτυρίδα.
Αυτό δε το αποταμιευμένο έλαιο αποτελεί θρεπτικό υλικό για τα βακτήρια που ζουν φυσιολογικά στην επιφάνεια του δέρματος, γύρω από τα μάτια. Έτσι, ο αριθμός τους πολλαπλασιάζεται αφύσικα με αποτέλεσμα περαιτέρω ερεθισμό των ματιών.
Τι προκαλεί τη βλεφαρίτιδα;
H βλεφαρίτιδα εμφανίζεται με δύο μορφές:
- Πρόσθια βλεφαρίτιδα (Anterior Blepharitis), που επηρεάζει το εξωτερικό μέτωπο του βλεφάρου, όπου συνδέονται οι βλεφαρίδες. Τα πιο συνηθισμένα βακτήρια είναι ο σταφυλόκοκκος και ο στρεπτόκοκκος, τα οποία ζουν φυσιολογικά και είναι απαραίτητα για την καλή βιολογική ισορροπία γύρω από τα βλέφαρά μας. Αυτά όμως μπορούν να μεγαλώσουν σε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες κατά τη διάρκεια έξαρσης της βλεφαρίτιδας.
- Οπίσθια βλεφαρίτιδα (Posterior Blepharitis), που επηρεάζει το εσωτερικό του βλεφάρου (το υγρό μέρος που έρχεται σε επαφή με το μάτι), και προκαλείται από προβλήματα με τους αδένες λαδιού (meibomian). Δύο είδη διαταραχών του δέρματος μπορεί να προκαλέσουν αυτή τη μορφή βλεφαρίτιδας: ροδόχρους ακμή (acne rosacea), η οποία οδηγεί σε κόκκινισμα και φλεγμονή του δέρματος, και πιτυρίδα τριχωτού της κεφαλής (σμηγματορροϊκή δερματίτιδα). Η ροδόχρους ακμή, όπως και η βλεφαρίτιδα, παρουσιάζεται συνήθως σε άτομα που έχουν τάση για λιπαρό δέρμα, πιτυρίδα και ξηροφθαλμία. Η βλεφαρίδα όπως και η ροδόχρους ακμή, μπορούν να πρωτοεμφανιστούν στην πρώιμη παιδική ηλικία με την εμφάνιση κοκκίωσης στα βλέφαρα, και να συνεχίσουν στην υπόλοιπη ζωή σαν μία χρόνια κατάσταση.
Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι η βλεφαρίτιδα, όπως και η ροδόχρους ακμή, στη διάρκεια ενός έτους μπορούν να σημειώσουν εξάρσεις και υφέσεις, δηλαδή περιόδους μηνών, κατά τις οποίες ο ασθενής δεν παρουσιάζει κανένα σύμπτωμα, και περιόδους εβδομάδων κατά τις οποίες τα συμπτώματα είναι πιο αισθητά.
Πόσο συχνά εμφανίζεται η βλεφαρίτιδα;
Η διαχείριση της βλεφαρίτιδας είναι δύσκολη επειδή επανεμφανίζεται συχνά. Οι παραμεσόγειοι λαοί, τόσο οι Έλληνες όσο και οι κάτοικοι της Νότιας Ευρώπης, εμφανίζουν σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά βλεφαρίτιδα σε σύγκριση με τους βορειότερους λαούς. Πολύ συχνά εμφανίζεται βλεφαρίτιδα σε νεογνά, σε αγόρια και κορίτσια στην εφηβεία, και σε γυναίκες με ορμονικές διαταραχές. Επίσης, στην εμφάνιση της βλεφαρίτιδας παίζουν ρόλο παράγοντες όπως το περιβάλλον (π.χ. κλίμα, καυσαέριο), το στρες, το άγχος και η διατροφή.
Συμπτώματα της βλεφαρίτιδας
Τα συνήθη συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- ερεθισμό των βλεφάρων
- κνησμό (φαγούρα)
- συχνά κοκκίνισμα του ματιού
- αίσθηση ξένου σώματος
- αίσθημα καύσου
- υπερβολική δακρύρροια
- ευαισθησία στο φως (φωτοφοβία)
- ερυθρότητα του οφθαλμού
- θολή όραση
- αφρώδη δάκρυα
- αποξήρανση των βλεφαρίδων μετά την αφύπνιση
Πώς γίνεται η διάγνωση της βλεφαρίτιδας;
Τα βασικά σημεία που εξετάζουμε για τη διάγνωση της βλεφαρίτιδας είναι:
- η παρουσία flex (πιτυρίδα) πάνω στις βλεφαρίδες των ασθενών και στους φλεγμένοντες αδένες.
- η σταφυλοκοκκική επιμόλυνση, που προκαλεί μικρά έλκη στις βάσεις των βλεφαρίδων.
- η συνύπαρξη ροδόχρους ακμής.
Πώς θεραπεύεται η βλεφαρίτιδα;
Η βλεφαρίτιδα είναι μία κατάσταση που μπορεί να μη θεραπευτεί ποτέ, αλλά που μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο, όταν και εφόσον προκαλέσει ενοχλητικά συμπτώματα σε ασθενείς.
Η πιο πρακτική και αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης περιλαμβάνει τα παρακάτω 5 βήματα:
- Ζεστές κομπρέσες, που θα πρέπει να γίνονται με μία καθαρή, μικρή πετσέτα προσώπου (όχι αναγκαία αποστειρωμένες γάζες), η οποία θα έχει εμποτιστεί σε διάλυμα αλατισμένου νερού (1 κουταλάκι του γλυκού αλάτι προς 1 λίτρο νερό) ή σε φυσιολογικό ορό. Αφού στύψουμε το καθαρό αυτό πανί, το τοποθετούμε στο φούρνο μικροκυμάτων για 1-1,5 λεπτό έως ότου ζεσταθεί αρκετά (προσοχή να μην προκληθεί έγκαυμα), και το τοποθετούμε πάνω στα κλειστά βλέφαρα για 3-5 λεπτά, έως ότου μειωθεί η θερμοκρασία του. Μπορούμε να επαναλάβουμε αυτή τη διαδικασία 1-2 φορές. Να σημειωθεί ότι κατά τη διαδικασία πρέπει να αποφεύγεται το τρίψιμο των ματιών και των βλεφαρίδων για να μην προκληθούν ερεθισμοί. Σκοπός αυτής της θεραπείας είναι να μεταφερθεί η θερμότητα από το υγρό πανί μέσα στα βλέφαρα, και να μειωθούν τα συμπτώματα της βλεφαρίτιδας. Αυτό επιτυγχάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας του ελαίου κατά 4 βαθμούς και την επακόλουθη αλλαγή της πυκνότητάς του διευκολύνοντας έτσι την έκκρισή του.
- Η αντικατάσταση της κακής ποιότητας δακρύων με συνθετικά δάκρυα. Συνήθως τα δάκρυα που περιέχονται σε φιαλίδιο συμπεριέχουν και συντηρητικά, ούτως ώστε να μην επιμολυνθούν κατά τη διάρκεια της χρήσης του φιαλιδίου. Στο εμπόριο κυκλοφορούν πολλών ειδών δάκρυα χωρίς συντηρητικά, τα οποία χορηγούνται χωρίς ιατρική συνταγή και μπορούν να χρησιμοποιούνται κατά τη βούληση του ασθενούς. Γενικά, η δική μας σύσταση είναι να χρησιμοποιείτε αμπούλες μιας χρήσης. Τα δάκρυα χωρίς συντηρητικά προσφέρουν σημαντική βελτίωση στα συμπτώματα της βλεφαρίτιδας. Να σημειωθεί ότι η χρήση τεχνητών δακρύων πρέπει να είναι συνεχής, για να περιορίσει τα συμπτώματα και να επιφέρει αποτελέσματα.
- Η συνταγογράφηση μια αλοιφής αντιβιοτικού με κορτιζόνη. H αλοιφή επαλείφεται στη βάση των βλεφαρίδων, συνήθως πριν το βραδινό ύπνο, χρησιμοποιώντας την άκρη του δακτύλου μας ή ένα κομμάτι βαμβάκι, αφού πρώτα έχουμε πλύνει τα χέρια μας. Ο σκοπός της χρήσης αυτού του συνδυασμού αντιβιοτικού με κορτιζόνη, είναι να μειώσει αφενός τις αποικίες σταφυλόκοκκου και στρεπτόκοκκου που έχουν αυξηθεί με τη βλεφαρίτιδα στο χείλος των βλεφάρων, και αφετέρου το ποσοστό φλεγμονής των βλεφάρων με τη χρήση της κορτιζόνης. Πρέπει να σημειωθεί ότι δε συνίσταται η χρήση της αλοιφής για πάνω από 10 ημέρες, ή συνολικά στη διάρκεια ενός χρόνου για πάνω από 3 εβδομάδες, και πάντα κατόπιν συνεννόησης με τον οφθαλμίατρο.
- Τοπική κυκλοσπορίνη. Όπου δεν έχει βοηθήσει συμπτωματικά (θολή όραση, διακυμάνσεις, πόνος) η αγωγή με συνθετικά δάκρυα, συνίσταται η χρήση της τοπικής κυκλοσπορίνης για τουλάχιστον δύο μήνες, και μακροχρόνια ώστε να αυξήσει την παραγωγή των δακρύων. Εμποτίζονται οι δακρυϊκοί αδένες, και έτσι μειώνεται ο αριθμός των λεμφοκυττάρων που βρίσκονται μέσα σ’ αυτούς και ανανεώνεται η φυσιολογική παραγωγή δακρύων.
- Για την αντιμετώπιση της βλεφαρίτιδας και της ροδόχρους ακμής, χορηγείται από το στόμα ένα αντιβιοτικό της οικογένειας των τετρακυκλινών. Η χορήγηση αυτή δεν γίνεται με σκοπό την αντιβιοτική δράση αυτών των φαρμάκων, αλλά την ωφέλεια από μία παρενέργειά τους. Η παρενέργεια αυτή είναι ότι μεταβολίζονται και εκβάλλονται από τον οργανισμό από τους αδένες λαδιού, κάνοντας τις εκκρίσεις πιο λεπτόρρευστες. Συνήθως, ο ίδιος ο ασθενής μπορεί να παρατηρήσει εάν η θεραπεία είναι αποτελεσματική, καθώς τα συμπτώματα της ροδόχρου ακμής και το κοκκίνισμα στο χείλος των βλεφάρων αρχίζουν να μειώνονται. Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι μια θεραπεία που έχει αποτελέσματα μόνο μετά από μακροχρόνια χρήση του αντιβιοτικού, και μπορεί να χρειαστεί να επαναληφθεί αρκετές φορές μέσα στο χρόνο, σε περιόδους έξαρσης της βλεφαρίτιδας. Υπάρχουν αρκετές αντενδείξεις για τη χρήση αυτών των φαρμάκων. Η πιο σημαντική είναι η εγκυμοσύνη. Στην περίπτωση αυτή δεν επιτρέπεται η χρήση των φαρμάκων της ομάδας των τετρακυκλινών, γιατί μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές στην εμβρυογένεση των δοντιών αλλά και των οστών του εμβρύου.
- Πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο η βλεφαρίτιδα, όσο και η ροδόχρους ακμή μπορούν να αντιμετωπιστούν και με την κατάλληλη διατροφή. Η αποφυγή των πολύ λιπαρών φαγητών, των μπαχαρικών, καθώς και η αποφυγή της μεγάλης λήψης οινοπνεύματος όπως κρασί και μπύρα, μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά.
- Συσκευή Lipiflow. Μια εξαιρετική συσκευή που κάνει θερμικό μασάζ στα βλέφαρα και «εκτονώνει» το «δυσκίνητο» λιπαρό τους περιεχόμενο για 4-6 μήνες. Αντικαθιστά αποτελεσματικά μία αγωγή μηνών σε λίγα μόνο λεπτά, και έτσι αποφεύγεται η χρήση συστηματικών φαρμάκων.
- IPL (Intense Pulsed Light). H ομάδα μας, πρωτοστατεί διεθνώς στην εφαρμογή του δέρματος γύρω από τα βλέφαρα για ουσιαστική μείωση της ροδόχρους ακμής και της βλεφαρίτιδας.
Τι είναι η ξηροφθαλμία (Dry Eye);
Φυσιολογικά, τα δάκρυα που εφυγραίνουν τον οφθαλμό παράγονται με σταθερό ρυθμό. Όταν το μάτι ερεθιστεί από ξένο σώμα τότε προκύπτει υπερβολική ποσότητα δακρύων. Όταν δεν παράγονται δάκρυα με το σωστό ρυθμό ή όταν τα δάκρυα δεν είναι σωστής περιεκτικότητας στα στοιχεία τους και εξατμίζονται πολύ γρήγορα τότε συμβαίνει η ξηροφθαλμία. Άλλες καταστάσεις που επιφέρουν ξηροφθαλμία είναι: η ξηρή κερατοεπιπεφυκίτιδα (ΚCS), το σύνδρομο δυσλειτουργικού δάκρεος (dysfunctional tear syndrome), το σύνδρομο δακρυϊκής κερατοεπιπεφυκίτιδας (lacrimal keratoconjunctivitis), ανεπάρκεια εξάτμισης δακρύων (ETD), ανεπάρκεια υδάτινου δάκρεος (ATD) και νευροτροφική επιθηλιοπάθεια μετά από επέμβαση LASIK (LNE).
Το δακρυϊκό στρώμα
Υπεύθυνο για τη διατήρηση της καλής λειτουργίας των οφθαλμών είναι το δακρυϊκό στρώμα, δηλαδή ένα στρώμα δακρύων που απλώνεται πάνω από τον οφθαλμό κατά το ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων (βλεφαρισμός) και κάνει την επιφάνεια του ματιού λεία και καθαρή. Χωρίς το δακρυϊκό μας στρώμα, η φυσιολογική όραση δεν θα ήταν δυνατή.
Το δάκρυ όταν είναι απλωμένο πάνω στην επιφάνεια του κερατοειδούς αποτελείται από τρεις στοιβάδες (από μέσα προς τα έξω): τη βλεννώδη, την υδαρή και τη λιπιδική.
- Η βλεννώδης στοιβάδα αποτελείται από βλέννη που παράγεται από τον επιπεφυκότα. Η βλέννη επιτρέπει στην υδαρή στοιβάδα να καλύπτει ομοιόμορφα την επιφάνεια του οφθαλμού επιτρέποντας έτσι στο μάτι να παραμένει πάντα υγρό. Χωρίς τη βλέννη τα δάκρυα δεν θα προσκολλούσαν στον οφθαλμό.
- Η ενδιάμεση, υδαρής στοιβάδα αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό των δακρύων. Εκκρίνεται από τους δακρυϊκούς αδένες, οι οποίοι είναι χιλιάδες και βρίσκονται διάσπαρτοι μέσα στο βλεφαρικό εγκόλπωμα συνήθως του άνω βλεφάρου δουλεύοντας αδιάκοπα για μια συνεχή παραγωγή δακρύων. Ο ρόλος της είναι να ξεπλένει το μάτι και να απομακρύνει ξένα σωματίδια και ερεθιστικές ουσίες.
- Η λιπιδική στοιβάδα που εκκρίνεται από τους αδένες του Meibomius είναι η εξωτερική επιφάνεια του δακρυϊκού στρώματος με κύριο ρόλο τη λείανση της δακρυϊκής επιφάνειας και τη μείωση της εξατμίσεως των δακρύων.
Τι μπορεί να επηρεάσει την υδαρή στοιβάδα του ματιού;
Χρόνιες φλεγμονές στους δακρυϊκούς αδένες αυξάνουν τη συγκέντρωση λεμφοκυττάρων τα οποία εμποδίζουν τη φυσιολογική λειτουργία τους με αποτέλεσμα να προκαλείται ίνωση και να μειώνεται σημαντικά η παραγωγή δακρύων η οποία ορισμένες φορές είναι ανύπαρκτη.
H ξηροφθαλμία μπορεί να είναι μια προσωρινή ή χρόνια πάθηση.
Τι προκαλεί την ξηροφθαλμία;
Ξηροφθαλμία μπορεί να προκληθεί από:
- Παρενέργεια από μερικά φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων αντιισταμινικών, ρινικών αποσυμφορητικών, ηρεμιστικών, αναλγητικών, διουρητικών, αντισυλληπτικών, αντικαταθλιπτικών, και ορισμένων φαρμάκων πίεσης του αίματος και της νόσου του Πάρκινσον. Επειδή αυτά τα φάρμακα είναι συχνά απαραίτητα, ίσως ο ασθενής να πρέπει να ανεχτεί την κατάσταση της ξηροφθαλμίας ή να την αντιμετωπίσει με την χρήση τεχνητών δακρύων
- Δερματοπάθεια στα βλέφαρα ή γύρω από αυτά.
- Παθήσεις των αδένων του Meibomius στα βλέφαρα
- Εγκυμοσύνη
- Θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης σε γυναίκες. Η λήψη μόνο οιστρογόνων προκαλεί 70% περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστεί ξηροφθαλμία, ενώ η συνδυαστική λήψη με προγεστερόνη 30% πιθανότητες.
- Διαθλαστική επέμβαση (LASIK) ως μετεπεμβατικό σύμπτωμα με διάρκεια 3-6 μηνών συνήθως ή και περισσότερο σε ορισμένες περιπτώσεις.
- Χηµικά και θερµικά εγκαύματα που έχουν τραυματίσει τη μεμβράνη επένδυσης των βλεφάρων.
- Αλλεργίες
- Ελλειπή βλεφαρισμό, ύστερα από πολλές ώρες μπροστά σε υπολογιστή ή οθόνες
- Ανεπαρκή ή υπερβολική δόση βιταμινών.
- Ομοιοπαθητικά φάρμακα τα οποία μπορεί να εντείνουν ήδη υπάρχουσες καταστάσεις ξηροφθαλμίας.
- Απώλεια αισθητικότητας στον κερατοειδή από μακροπρόθεσμη χρήση φακών
- Διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως το σύνδρομο Sjögren, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, και η ρευματοειδής αρθρίτιδα.
Το σύνδρομο Sjögren (αυτοάνοση επιθηλίτιδα) είναι ένα χρόνιο αυτοάνοσο νόσημα του συνδετικού ιστού που προσβάλλει κατεξοχήν τους εξωκρινείς αδένες. Δεδομένου ότι οι κύριοι εκπρόσωποι των εξωκρινών αδένων είναι οι σιελογόνοι και οι δακρυϊκοί αδένες η κύρια κλινική έκφραση του συνδρόμου είναι η ξηροστομία και η ξηροφθαλμία. Το σύνδρομο Sjögren χωρίζεται στο πρωτοπαθές όταν εμφανίζεται μόνο του και στο δευτεροπαθές όταν συνοδεύεται από άλλες παθήσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η σκληροδερμία.
- Χρόνια φλεγμονή του επιπεφυκότα, της μεμβράνης που επενδύει το βλέφαρο και που καλύπτει το μπροστινό μέρος του ματιού, ή του δακρυϊκού αδένα.
- Μη φυσιολογική έκθεση του βολβού, είτε εξ’ αιτίας της νόσου του θυρεοειδούς είτε ως αποτέλεσμα αισθητικής χειρουργικής (αν τα βλέφαρα ανοίξουν πάρα πολύ ευρέως).
- Κερατίτιδα λόγω έκθεσης του κερατοειδούς, σε περιπτώσεις όπου τα βλέφαρα δεν κλείνουν εντελώς κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Τι μπορεί να επηρεάσει την υδάτινη στοιβάδα του ματιού;
Χρόνιες φλεγμονές στους δακρυϊκούς αδένες αυξάνουν τη συγκέντρωση λεμφοκυττάρων τα οποία εμποδίζουν τη φυσιολογική λειτουργία τους με αποτέλεσμα να προκαλείται ίνωση και να μειώνεται σημαντικά η παραγωγή δακρύων η οποία ορισμένες φορές είναι ανύπαρκτη.
H ξηροφθαλμία μπορεί να είναι μια προσωρινή ή χρόνια πάθηση.
Πόσο συχνά εμφανίζεται η ξηροφθαλμία;
Η παραγωγή δακρύων φυσιολογικά ελαττώνεται καθώς μεγαλώνουμε σε ηλικία. Παρά το γεγονός ότι η ξηροφθαλμία μπορεί να επέλθει τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες κάθε ηλικίας, οι γυναίκες προσβάλλονται περισσότερο.
Σχεδόν 5.000.000 Αμερικανοί άνω των 50 ετών εκτιμάται ότι έχουν ξηροφθαλμία. Από αυτούς, περισσότεροι από 3.000.000 είναι γυναίκες και περισσότεροι από 1.500.000 είναι άνδρες.
Η ξηροφθαλμία είναι πιο συχνή μετά την εμμηνόπαυση. Οι γυναίκες που βιώνουν την εμμηνόπαυση πρόωρα είναι πιο πιθανό να υποστούν βλάβη στην οφθαλμική επιφάνεια από ξηροφθαλμία.
Συμπτώματα της ξηροφθαλμίας
Τα συνήθη συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Τσούξιμο ή κάψιμο στα μάτια
- Κνησμό
- Αμμώδη αίσθηση (αίσθηση ξένου σώματος)
- Ινώδη βλέννη μέσα ή γύρω από τα μάτια (τσίμπλα)
- Έντονο ερεθισμό του ματιού από τον καπνό ή τον άνεμο
- Βαριά βλέφαρα
- Θολή όραση
- Κόπωση των ματιών
- Δακρύρροια, που αν και ακούγεται παράδοξη, είναι αποτέλεσμα ερεθισμου του ματιού κατά την προσπάθειά του να επανέλθει σε φυσιολογικό υγρό περιβάλλον
- Αδυναμία παραγωγής δακρύων σε στιγμές έντονης συναισθηματικής φόρτισης
- Δυσκολία τοποθετήσεως φακών επαφής
- Μειωμένη ανοχή στην ανάγνωση, στην ενασχόληση με υπολογιστή ή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα που απαιτεί συνεχή οπτική προσοχή
- Μειωμένη ανοχή σε ξηρά περιβάλλοντα, όπως ο αέρας μέσα σε ένα αεροπλάνο
- Δυσανεξία σε συντηρητικά κολλυρίων και σκευασμάτων τεχνητών δακρύων
Πώς γίνεται η διάγνωση της ξηροφθαλμίας;
Η ακριβής διάγνωση της ξηροφθλαμίας γίνεται από οφθαλμίατρο έτσι ώστε να ακολουθήσει θεραπεία για την αποφυγή μόνιμης βλάβης. Μερικές φορές, μπορεί να είναι απαραίτητες ορισμένες δοκιμασίες που μετρούν την παραγωγή δακρύων:
- Η «δοκιμασία δακρύων του Schirmer» περιλαμβάνει τοποθέτηση χάρτινων φίλτρων κάτω από τα κατώτερα βλέφαρα για μέτρηση του ρυθμού παραγωγής δακρύων σε διάφορες συνθήκες.
- Οι διαγνωστικές σταγόνες (φλουορεσκεϊνη ή ερυθρό της Βεγγάλης) για ανίχνευση συγκεκριμένων χρώσεων.
Οι νέες τεχνολογίες που συμπεριλαμβάνονται στην πρώτη γραμμή των διαγνωστικών εργαλείων είναι:
- η μέτρηση της οσμωμοριακότητας της δακρυϊκής στιβάδας με το σύστημα TearLab Osmolarity
- η οπτική τομογραφία συνοχής (OCT χαρτογράφηση, του επιθηλίου του κερατοειδή)
- η συνεστιακή μικροσκοπία
Η επιστημονική μας ομάδα έχει ηγηθεί παγκοσμίως τη χρήση του OCT στην απεικόνιση του επιθηλίου του κερατοειδή. Δίνει μια πολύ ευαίσθητη και ακριβή εικόνα της πιθανής ξηροφθαλμίας και της ανταπόκρισής της σε θεραπεία, όταν αυτή είναι απαραίτητη.
Πώς θεραπεύεται η ξηροφθαλμία;
Εάν η ξηροφθαλμία αφεθεί χωρίς θεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε πόνο, έλκη ή ουλές του κερατοειδούς, καθώς και σε απώλεια της όρασης σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω τον εαυτό μου;
Σε πρώτο επίπεδο μπορείτε να περιορίσετε την εξάτμιση των δακρύων:
- Χρησιμοποιώντας τεχνητά δάκρυα, gel και αλοιφές. Προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση και παρέχουν σημαντική αντικατάσταση των φυσικών δακρύων σε ασθενείς με ανεπάρκεια . Αποφύγετε τα τεχνητά δάκρυα με συντηρητικά αν χρειαστεί να εφαρμόσετε περισσότερες από τέσσερις φορές την ημέρα όπως και παρασκευάσματα με χημικές ουσίες που προκαλούν συστολή των αιμοφόρων αγγείων. Ορισμένοι άνθρωποι με ξηροφθαλμία παραπονιούνται για φαγούρα στα μάτια όταν ξυπνούν. Αυτό το σύμπτωμα μπορεί να θεραπευθεί χρησιμοποιώντας μια ενυδατική αλοιφή πριν τον ύπνο. Λάβετε υπόψιν ότι η αλοιφή αυτή μπορεί να προκαλέσει προσωρινή θόλωση της όρασης.
- Φορώντας γυαλιά ή γυαλιά ηλίου που εφαρμόζουν κοντά στο περίγραμμα του προσώπου ή που έχουν πλαϊνή κάλυψη.
- Χρησιμοποιώντας σε εσωτερικούς χώρους ένα φίλτρο αέρα (ιονιστής) για το φιλτράρισμα σκόνης και άλλων σωματιδίων που βοηθά στην πρόληψη της ξηρότητας στα μάτια.
- Χρησιμοποιώντας έναν υγραντή ώστε να προςθέσετε υγρασία στον αέρα. Εναλλακτικά, το χειμώνα, κάποιο δοχείο με νερό πάνω στο σώμα του καλοριφέρ μπορεί να παρέχει υγρασία στον ξηρό αέρα.
- Επιτρέποντας στα μάτια σας να ξεκουραστούν ύστερα από μεγάλα χρονικά διαστήματα καταπόνησής τους.
Αναπλήρωση της χαμένης υγρασίας των οφθαλμών
Προσθέτοντας δάκρυα
Τα τεχνητά δάκρυα εφυγραίνουν τους οφθαλμούς, βοηθούν στην διατήρηση της υγρασίας και μπορούν να ληφθούν χωρίς συνταγή γιατρού. Υπάρχουν πολλά εμπορικά σκευάσματα στην αγορά και ίσως να επιθυμείτε να δοκιμάσετε πολλά έως ότου να βρείτε αυτό που θα σας αρέσει περισσότερο.
Συνιστώνται κυρίως αυτά χωρίς συντηρητικά γιατί είναι πιο “απαλά” για τα ερεθισμένα μάτια και πρέπει να χρησιμοποιούνται πολλές φορές ημερησίως.
Στερεά πρόσθετα τεχνητών δακρύων που τοποθετούνται μέσα από το κατώτερα βλέφαρα σε καθημερινή βάση και που σταδιακά απελευθερώνουν εφυγραντικές ουσίες μπορεί να είναι ευεργετικά για ορισμένους ασθενείς.
Αποφράσσοντας τους δακρυϊκούς πόρους (Punctal Plugs)
Μια άλλη προσέγγιση για τη διατήρηση της υγρότητας του ματιού είναι η προσωρινή ή μόνιμη τεχνητή απόφραξη των δακρυϊκών πόρων με βύσματα σιλικόνης (punctal plugs) με σκοπό να διατηρήσει τα δικά σας δάκρυα και να βοηθήσει τα τεχνητά δάκρυα να διαρκούν περισσότερο.
Η τοπική κυκλοσπορίνη με την εμπορική ονομασία Restasis
Μπορεί να έχει πολύ σημαντική συμβολή στην αποκατάσταση της ξηροφθαλμίας όταν κριθεί ότι αυτή οφείλεται κυρίως στην μείωση της υδάτινης στοιβάδας των δακρύων. Το φάρμακο αυτό είναι το μόνο κατά της ξηροφθαλμίας το οποίο δρα μακροχρόνια ώστε να αυξήσει την παραγωγή των δακρύων. Η κυκλοσπορίνη με χρόνια χρήση της -μετά από 1-2 μήνες- εμποτίζει τους δακρυικούς αδένες και έχει σαν αποτέλεσμα να μειώνει τον αριθμό λεμφοκυττάρων που βρίσκονται μέσα σ’ αυτούς και να ανανεώνει την φυσιολογική παραγωγή δακρύων απ’ αυτούς τους αδένες.
Πώς αντιμετωπίζεται το σύνδρομο Sjögren;
Η ξηροφθαλμία μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, σύμφωνα με ένα δημοσιευμένο άρθρο στο British Journal of Ophthalmology με τίτλο “Clinicians with patients who have clinically significant dry eye should be on the alert for underlying Sjögren’s syndrome (SS), Κλινικό προσωπικό με ασθενείς που έχουν κλινικά σημαντική ξηροφθαλμία πρέπει να είναι ενήμερο για ενδεχόμενη ύπαρξη του σύνδρομου Sjögren (SS)”» .
Η μελέτη, που αφορούσε σε 327 ασθενείς αποκαλύπτει ότι «σχεδόν το 12% των ασθενών με ξηροφθαλμία λόγω ελλειμματικής υδάτινης στιβάδας (ADDE) έχουν SS, με πάνω από το μισό (55%) από τις περιπτώσεις αυτές να χαρακτηρίζονται ως πρωτογενούς μορφής του σύνδρομου (pSS) και το υπόλοιπο να χαρακτηρίζονται από τη δευτερεύουσα μορφή SS, η οποία συνοδεύεται από μια γνωστή υποκλινική αυτοάνοση νόσο συνδετικού ιστού —συνήθως ρευματοειδή αρθρίτιδα». Επίσης σημειώνεται ότι «ασθενείς με ADDE είχαν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να έχουν pSS, εάν ήταν θετικοί σε αντιπυρηνικά αντισώματα (ANA)».
Το αποκορύφωμα της ελάττωσης της ποσότητας των δακρύων μερικές φορές σε βαθμό που να είναι σχεδόν ανύπαρκτη, αντιμετωπίζεται συνήθως με συμπληρωματικά τεχνητά δάκρυα, Η υγρασία του αέρα, στις συνθήκες που ζούμε, θα πρέπει να είναι πάνω από 40% και ιδανικά γύρω στο 60%. Έτσι υπάρχει αρκετή υγρασία στον αέρα που βοηθάει με την πιο αργή αφυδάτωση της επιφάνειας του ματιού.
Intense Pulse Light treatment
Η θεραπεία με IPL χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια από δερματολόγους για τη βελτίωση δερματικών νόσων όπως ροδόχρου ακμή, μικροαγγειακές παθήσεις προσώπου (ευρυαγγείες κτλ.), πανάδες, λεπτές ρυτίδες (σε συνδυασμό με botox για τις βαθύτερες ρυτίδες) και αποτρίχωση. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώθηκε ότι ασθενείς οι οποίοι υποβάλλονταν σε ανάλογες θεραπείες παρουσίαζαν βελτίωση στην ξηροφθαλμία. Η βελτίωση αυτή έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά και βιβλιογραφικά, με αποτέλεσμα να αποτελεί πια μέτρο «πρώτης γραμμής» για τη βλεφαρίτιδα και ροδόχρου ακμή.
Πρόκειται για θεραπεία με έντονο παλμικό φως, λίγο πιο διάχυτο από το laser, αλλά ίδιας τεχνολογίας. Χρησιμοποιούνται ειδικά φίλτρα έτσι ώστε φως σε συγκεκριμένα μήκη κύματος, να εισέρχεται στα ανώμαλα αιμοφόρα αγγεία των βλεφάρων, τα οποία συχνά είναι υπεύθυνα για τη φλεγμονή των βλεφάρων και τη δυσλειτουργία των Μοεβιανών αδένων, καθώς και του δέρματος. Επιπρόσθετα, η ενέργεια του φωτός απορροφάται από τους αδένες, με αποτέλεσμα τη ρευστοποίηση των παχύρρευστων εκκρίσεων και την αύξηση ροής τους. Πολλοί ασθενείς έχουν ξηροφθαλμία λόγω βλεφαρίτιδας και ροδόχρου ακμής. Ανταποκρίνονται δε πολύ καλά στη θεραπεία με IPL.
Οι παράμετροι οι οποίες χρησιμοποιούνται στην εκάστοτε θεραπεία είναι ανάλογες με τον τύπο του δέρματος. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας είναι απαραίτητη η προστασία με ειδικά γυαλιά. Η θεραπεία εφαρμόζεται αφού προηγουμένως έχει τοποθετηθεί στην περιοχή ένα δροσερό gel. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, ο ασθενής ενδέχεται να νιώσει αιμωδία ή ήπια αίσθηση καύσου. Μετά τη θεραπεία εφαρμόζεται πίεση των Μοεβιανών αδένων ώστε να βοηθήσουμε τον απεγκλωβισμό τους.
Η μέθοδος είναι ανώδυνη και ολοκληρώνεται σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (10-15 λεπτά).
Αρχικά συνήθως χρειάζονται μέχρι και 4 συνεδρίες (μία κάθε μήνα), ενώ στη συνέχεια μπορεί να χρειάζεται μία σε ετήσια βάση. Η συχνότητα των θεραπειών διαφέρει από άτομο σε άτομο και είναι ανάλογη με την βαρύτητα της πάθησης.
Αρκετοί ασθενείς ακολουθούν τη συγκεκριμένη θεραπεία κάθε 3-6 μήνες, όχι μόνο λόγω της βελτίωσης των συμπτωμάτων της ξηροφθαλμίας, αλλά και λόγω της βελτίωσης που παρουσιάζει το δέρμα.
Αντενδείξεις IPL
Εάν παρουσιάζεται μια από τις παρακάτω αντενδείξεις, παρακαλώ ενημερώστε το θεράποντα ιατρό σας.
- Ιστορικό καρκίνου δέρματος (π.χ. κακόηθες μελάνωμα ή μη μελανωτικός καρκίνος δέρματος ή προνεοπλασματικές αλλοιώσεις, δυσπλαστικοί σπίλοι)
- Ενεργή δερματική λοίμωξη, τραύμα
- Συστηματικοί νόσοι όπως Σ.Ε.Λ, Πορφύρα
- Προηγηθείσα ερπητική (HSV) λοίμωξη στην περιοχή της θεραπείας
- Χρήση φαρμάκων που προκαλούν φωτοευαισθησία (π.χ. Ισοτρετινοίνη Τετρακυκλίνες, σιρόπι St. John’s Wort), κρέμες που περιέχουν Retinol ή Vit A
- Χρήση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων/Ανοσοκατασταλτικοί νόσοι (π.χ. HIV)
- Ιστορικό ορμονολογικών/ενδοκρινολογικών διαταραχών μη ελεγχόμενων
- Χρήση αντιπηκτικών φαρμάκων ή αιμορραγική προδιάθεση
- Iστορικό χηλοειδούς ουλής
- Έκθεση στον ήλιο, solarium, κρέμες αυτομαυρίσματος (3–4 εβδομάδες πριν τη θεραπεία ή που πρόκειται να εκτεθούν τον ερχόμενο μήνα)
- Τύπος δέρματος στάδιο IV (κατά Fitzpatrick)
- Κύηση, γαλουχία
- Επιληψία
Μέτρα προστασίας και πιθανοί κίνδυνοι
Μεγάλη δόση ακτινοβολίας μπορεί να προκαλέσει θερμική ζημιά στο δέρμα με αποτέλεσμα υπερτροφία, ατροφία ή υπέρ/υπόχρωση.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας είναι απαραίτητη η προστασία με ειδικά γυαλιά.
Χωρίς αυτά, το μάτι μπορεί να προσβληθεί από άμεση εκπομπή ή και έμμεση (δηλ. αντανάκλαση σε κάποια επιφάνεια), με αποτέλεσμα μόνιμη βλάβη στην όραση. Ακόμη και αν φοριούνται τα ειδικά γυαλιά, ποτέ δεν κοιτάζουμε τη δέσμη φωτός από την κεφαλή. Προ και μετά της θεραπείας είναι απαραίτητη αντηλιακή και ενυδατική φροντίδα.
Πιθανόν να παρουσιαστεί ερύθημα και οίδημα που φεύγει τις επόμενες ώρες.
